Δεν είναι λίγοι αυτοί που διερωτούνται προς τι αυτός ο φανατισμός γύρω από τις προσωπικότητες του Προέδρου Μακαρίου και του Στρατηγού Γεωργίου Γρίβα κάθε φορά που πλησιάζουν κάποιες, συνήθως θλιβερές, επέτειοι! Λες και δεν έχει περάσει ούτε μια μέρα, από τη σύγκρουση των δύο αυτών ανδρών που κατάφεραν να διχάσουν τη χώρα από το 1964-1974. Λες και τα πεπραγμένα των δυο αυτών ηγετών είναι ακόμα σημείο κατατεθέν, οπότε τίποτε δεν άλλαξε, ούτε κατ’ επέκταση ο ρους της ιστορίας της χώρας μας.
Έχουν περάσει 50 χρόνια από τη ληξιαρχική πράξη ταφής των δύο αυτών ηγετών. Ο Γρίβας πέθανε το 1974. Ο Μακάριος έφυγε το 1977. Γιατί οι δύο αυτοί ηγέτες δεν αφήνονται στην κρίση των ιστορικών, γιατί κάποιοι επιμένουν να συντηρούν τη μνήμη τους κατά τρόπο αντιπαραθετικό και κυρίως αντιπαραγωγικό για τη χώρα μας, στήνοντας τεράστια αγάλματα, κάνοντας παρελάσεις στα μνημόσυνα λες και πρόκειται για εθνική γιορτή, ονοματίζοντας λεωφόρους, νοσοκομεία, μουσεία και σχολεία προς τιμήν τους; Γιατί η Ιστορία που διδάσκεται στα σχολεία δεν τους έχει ήδη κατατάξει; Γιατί η πολιτική ηγεσία αυτής της χώρας αισθάνεται ότι ακόμα πρέπει να στηρίζεται στις πλάτες τους;
Θα πρέπει να παραδεχτούμε ότι το φαινόμενο αυτό δεν είναι συχνό σε άλλες, δυτικές κυρίως, χώρες. Για παράδειγμα, στην Αγγλία τα κόμματα δεν συζητούν δημόσια για τις διαφορετικές προσεγγίσεις του αποφασιστικού έως σκληρού Ουίνστον Τσόρτσιλ και του οπαδού του κατευνασμού Νέβιλ Τσάμπερλεν στη διάρκεια του Μεσοπολέμου. Ούτε στην Ελλάδα οι πάλαι ποτέ κόντρες Κωνσταντίνου Καραμανλή - Γεώργιου Παπανδρέου και κυρίως Μητσοτάκη - Παπανδρέου στις δεκαετίες 1960-70 ενδιαφέρουν πολλούς πέραν των ιστορικών. Ακόμα και η συζήτηση στη Γαλλία κατά πόσον ο Πεταίν είναι ήρωας ή προδότης έχει κοπάσει.
Κάποιος θα μπορούσε να αντιτείνει ότι το πρόβλημα στην Κύπρο, εκτός από τις κοινωνικές του διακλαδώσεις, έχει να κάνει με ανεπίλυτα πολιτικά θέματα και εκκρεμότητες που δεν επιτρέπουν στη χώρα μας να προχωρήσει. Από τη στιγμή που η λύση του Κυπριακού δεν μπορεί να επιτευχθεί, παραμένουμε στάσιμοι με μια σειρά επιπλέον παράπλευρες συνέπειες. Πέρα από την πόλωση, ο αναχρονισμός αυτός επηρεάζει και χρωματίζει τον Τύπο, το ποδόσφαιρο και τα σωματεία, μολύνει την Εκπαίδευση και κρατά την Ιστορία δέσμια πολιτικών σκοπιμοτήτων. Η κόντρα, όσο αστείο κι αν φαίνεται, διατρέχει ακόμα -και ορίζει σε κάποιο βαθμό- την κατανάλωση καφέ, μπίρας και ζιβανίας στην κυπριακή επικράτεια!
Κάποιοι τόλμησαν
Περισσότερο από αντίδραση στην προσωπολατρία, κάποιοι στην Κύπρο τόλμησαν σε σχέση με παλαιότερες εποχές να εξερευνήσουν τις δυνατότητες αποκαθήλωσης των δύο αυτών πολιτικών.
Δεν ήταν εύκολο. Παλιότερα κάποιοι ίσως θυμούνται τις τακτικές Γιωρκάτζη και αργότερα τη νομοθεσία περί μνήμης τεθνεώτος για να τρομοκρατήσουν αντιπάλους και να απαγορεύσουν βιβλία και άρθρα εναντίον του Προέδρου Μακαρίου, στις δεκαετίες μετά το 1950. Τότε δολοφονήθηκαν επίσης και αριστεροί που τα έβαλαν με τον Γρίβα και την ΕΟΚΑ. Δολοφονήθηκαν επίσης κάποιοι αγωνιστές της ΕΟΚΑ γιατί αμφισβήτησαν την απόφαση του Μακαρίου για ανεξαρτησία αντί να παραμείνει στη γραμμή της Ένωσης. Ο δημοσιογράφος Φαρμακίδης απήχθη γιατί αρθρογραφούσε κατά του Μακαρίου, ο πολιτικός Τάκης Ευδόκας εγιαουρτώθη γιατί τόλμησε να αρθρώσει κριτική και να θέσει υποψηφιότητα στις προεδρικές απέναντι στον Μακάριο. Άτομα που τόλμησαν να διατυπώσουν κριτική κατά του Γρίβα μετά την Κοφίνου και την ίδρυση της ΕΟΚΑ Β εξυλοκοπήθηκαν αγρίως, ενώ δεν έλειψαν και οι δολοφονίες αντιπάλων και από τα δύο στρατόπεδα.
Ο Γλαύκος Κληρίδης διαφωνούσε σε πολλά με τον Μακάριο, υπέβαλε στα μουλωχτά μερικές φορές την παραίτησή του αλλά δεν τόλμησε ποτέ δημόσια να διαφωνήσει μαζί του. Κράτησε χαμηλούς τόνους ακόμα και όταν του φόρτωσαν την ευθύνη των διαπραγματεύσεων μετά την εισβολή. Ο Σπύρος Κυπριανού διαφωνούσε με τη στροφή του Μακαρίου στην Ομοσπονδία το 1977 αλλά ούτε αυτός τόλμησε να μιλήσει δημόσια. Μόνο μετά θάνατο και σε κλειστές συγκεντρώσεις καταφερόταν κατά του Μακαρίου, και μάλιστα για λάθος λόγους αφού περίπου τον παρουσίαζε ως ενδοτικό.
Ποιος ήταν ο πρώτος που πραγματικά αμφισβήτησε τον Μακάριο; Πέραν κάποιων πολιτικών και δημοσιογράφων σε άρθρα και βιβλία που έγραψαν, στην πράξη μάλλον ο πρώτος αμφισβητίας ήταν ο Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος Β΄, ο οποίος σήκωσε και μετέφερε το τεράστιο άγαλμά του από τον περίβολο της Αρχιεπισκοπής στον Κύκκο. Μικρότερης κλίμακας αποκαθήλωση επιχείρησε προ μερικών εβδομάδων και ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης όταν αφαίρεσε τη φωτογραφία του Μακαρίου από το γραφείο του, τοποθετώντας την με τις φωτογραφίες των υπολοίπων Προέδρων.
Πολλοί περισσότεροι είναι αλήθεια -και πολλοί δεξιοί πολιτικοί- αμφισβήτησαν τον Γρίβα. Ακόμα και η πρόεδρος του ΔΗΣΥ πέρσι όταν ρωτήθηκε αν θα πάει στο μνημόσυνο του Στρατηγού, με σχετικά απαξιωτικό τρόπο είπε ότι θα πρέπει να σταματήσει η περιφορά πολιτικών σε μνημόσυνα. Φέτος όμως αποφάσισε να πάει και δέχτηκε κριτική γι' αυτό, αφού θεωρήθηκε ανακόλουθος.
Ο Γρίβας
Τα χρόνια μετά την εισβολή και ενώ μεσουρανούσαν το ΔΗΚΟ και η ΕΔΕΚ, η προσωπολατρία για τον Μακάριο ήταν κάτι παραπάνω από αισθητή. Ο Μακάριος ίσως και λανθασμένα θεωρήθηκε ο πατέρας του μακροχρόνιου αντικατοχικού αγώνα ο οποίος μπορούσε να εμπνεύσει τους νεολαίους του κέντρου. Η αυθεντία του Μακαρίου ως ηγέτη συντηρήθηκε και από το ΑΚΕΛ για διαφορετικούς λόγους. Πρώτο, για να μπορεί να συμπορεύεται ως πατριωτική δύναμη με το κέντρο και, δεύτερο, για να στηρίζει τη λύση Ομοσπονδίας με βάση τη συμφωνία υψηλού επιπέδου Μακαρίου Ντενκτάς το 1977.
Στην πορεία η προσωπικότητα του Μακάριου άρχισε να ασκεί λιγότερη γοητεία, σε αντίθεση με την επιστροφή του Γρίβα. Ο οποίος από ένας κοινός προδότης τα πρώτα χρόνια μετά την εισβολή άρχισε να λογίζεται ως σύμβολο αντικατοχικού αλλά κυρίως αντικομουνιστικού αγώνα. Ήταν το αντίδοτο της κερκίδας του ΑΠΟΕΛ και τανάπαλιν, στη φωτογραφία του Τσε Γκεβάρα που υψωνόταν από την πλευρά των οπαδών της Ομόνοιας. Η εικόνα του Γρίβα επί Προεδρίας Κληρίδη ανέκαμψε ακόμα περισσότερο αφού την κυβέρνηση πλαισίωσαν και μέλη της ΕΟΚΑ Β και πραξικοπηματίες. Η εξισορρόπηση Μακαρίου-Γρίβα έδωσε την ευκαιρία σε κάποιας μορφής συμφιλίωση μακαριακών και γριβικών. Κοινός τόπος ο αντικατοχικός αγώνας. Τα άτομα αυτά συνεργάστηκαν στη δεκαετία του 1950 στο πλαίσιο του αγώνα της ΕΟΚΑ, διασπάστηκαν τη δεκαετία του 1960 σε οπαδούς της Ανεξαρτησίας (μακαριακοί) και σε οπαδούς της ένωσης (γριβικοί) και πολέμησαν μεταξύ τους στη δεκαετία του 1970 (Εφεδρικό -ΕΟΚΑ Β).
Υπό κανονικές συνθήκες στις δεκαετίες του 1980-90 θα έπρεπε να εξαφανιστούν από τον πολιτικό χάρτη της χώρας μας, αφήνοντας πλέον χώρο για τη νέα γενιά και τα νέα μυαλά.
Η αποτυχία του Γιώργου Βασιλείου να επανεκλεγεί το 1993 τους έβγαλε από το περιθώριο. Τους έφερε ξανά στο προσκήνιο ο Γλαύκος Κληρίδης ο οποίος πολέμησε όσο κανένας άλλος τον Γρίβα αποκαλώντας τον τη δεκαετία του 1970 λόγω ίδρυσης της ΕΟΚΑ Β προδότη. Στην πορεία προέκυψε και μια μικρή πολιτική τερατογένεση αφού είδαμε στελέχη της ΕΟΚΑ, της ΕΟΚΑ Β και του Εφεδρικού ακόμα και να συνεργάζονται για την εκλογή του Τάσσου Παπαδόπουλου το 2003. Κατά τη διάρκεια της θητείας του είδαμε επίσης και αρκετές εκφάνσεις γιωρκατζισμού. Ο Τάσσος πήρε ενεργά μέρος στον απελευθερωτικό αγώνα της Ε.Ο.Κ.Α., αρχικά ως τομεάρχης Λευκωσίας και αργότερα, το 1958, ως γενικός υπεύθυνος της Π.Ε.Κ.Α., της Παγκύπριας Επιτροπής Κυπριακού Αγώνος (ΠΕΚΑ). Ηταν αυτός που με το ψευδώνυμο Δευκαλίων είχε τη γενική ευθύνη για τη συλλογή πληροφοριών για τις δραστηριότητες της αριστεράς και άλλων πολιτών και αποφάσιζε ποιοι ήταν υπέρ ή εναντίον του αγώνα. Στα κείμενα του Δευκαλίωνα, όποιοι διαφωνούσαν με την ΕΟΚΑ ήταν προδότες, με τον Τάσσο να καλεί τον ελληνικό κυπριακό λαό να τους απομονώσει και να τους εξευτελίσει. «Παραδίδομεν τους ξενοκίνητους διασπαστάς», έγραφε, «εις την Λαϊκήν Νέμεσιν». Κάπως έτσι λειτούργησε και το 2004 όταν ο ίδιος αποδέχτηκε δημοψήφισμα για εφαρμογή ή όχι του σχεδίου Ανάν. Όσοι τάχθηκαν υπέρ «χωρίς αποδείξεις και χαρτόσημα» ήταν προδότες και έπρεπε να παραδοθούν εις την χλεύη.
Αναστασιάδης
Μια δεύτερη ευκαιρία να περάσει η χώρα σε μια λογική πολιτικού εξορθολογισμού χάθηκε επί Προεδρίας Χριστόφια. Οι ιδεολογικές του αγκυλώσεις και η παρωχημένη του κομουνιστολαγνεία ενίσχυσαν τη δεξιά. Η έκρηξη στο Μαρί τον αποκαθήλωσε ως ηγέτη, ενώ η οικονομική κρίση και η άρνησή του να προσχωρήσει όσο είχε χρόνο σε ένα μίνι Μνημόνιο έβαλαν ταφόπλακα στις όποιες φιλοδοξίες είχε για δεύτερη θητεία.
Το 2013 ο κυπριακός λαός εξέλεξε στην Προεδρία τον Νίκο Αναστασιάδη, περίπου ως σωτήρα. Ελάχιστοι θυμήθηκαν τότε ότι ήταν εγγυητής μιας συνέχειας, αφού ξεκίνησε την πολιτική του καριέρα ως δικηγόρος των ανταρτών της ΕΟΚΑ Β. Είχε και άλλα προβλήματα χαρακτήρα και ηθικής υπόστασης τα οποία εξακτινώθηκαν στη συνέχεια. Η στάση του, ωστόσο, το 2004 στα δημοψηφίσματα έκανε πολλούς να παραγνωρίσουν όλα τα αρνητικά που τον βάραιναν. Κάποιοι πίστεψαν ότι ξεκίνησε με στόχο να αναμετρηθεί με την Ιστορία και τα στερεότυπα, αλλά κατέληξε να μετρά τα ευρώ των Ρώσων πελατών του. Το πνεύμα των «αγωνιστών» τελικά τον κατάπιε το 2017. Το 2004 αγωνιζόταν για λύση ομοσπονδίας. Το 2017 κατηγορούσε αυτούς που τον έβγαλαν Πρόεδρο ως οπαδούς της οποιασδήποτε λύσης. Δεν επανέφερε μεν το αίτημα για ένωση με την Ελλάδα, θα αποδεχόταν επιστροφή στο σύνταγμα του 1960 αλλά δεν θα είχε πρόβλημα, όπως είπε στον Τσαβούσογλου, να πάμε και σε λύση 2 κρατών. Μάλλον αναδείχθηκε σε πρωταθλητή ενός ανερμάτιστου αγώνα «όπου μας βγάλει», αλλά με τις τσέπες γεμάτες.
Παιδεία
Με βάση τα πιο πάνω, από πού να πιαστεί, αλήθεια, σήμερα η κοινωνία μας; Από το 1960 αναπτυχθήκαμε οικονομικά, μπήκαμε στην Ευρώπη παρά τις καταστροφές αλλά μείναμε πολιτικά νήπια.
Στην Ευρώπη μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο έγινε μια συνειδητή προσπάθεια κυρίως από τους Γερμανούς και τους Γάλλους για αυτοκριτική. Αποφάσισαν μετά από 75 χρόνια άγονης αντιπαράθεσης (1870-1945) να αλλάξουν ρότα. Να σταματήσουν να κληροδοτούν στα παιδιά τους τους το στείρο παρελθόν. Είχαν προς αυτή την κατεύθυνση πολιτικούς με όραμα όπως ο Μονέ, ο Αντενάουερ, ο Τσόρτσιλ, ο Σπινέλι, ο Κολ και ο Φρανσουά Μιτεράν. Είχαν ακόμα ιστορικούς με πραγματική γνώση του ρόλου που πρέπει να επιτελεί η Ιστορία. Εκπαιδευτικούς που ενστερνίστηκαν το όραμα αυτό και το μετέδωσαν στις επόμενες γενιές. Κάπως έτσι μας προέκυψε και αναπτύχθηκε η Ευρώπαϊκή Ένωση. Η οποία, παρά τα οποια προβλήματά της, κατάφερε να μεγαλώσει και να αγκαλιάσει 27 χώρες, οι οποίες πολέμησαν άπειρες φορές μεταξύ τους στο παρελθόν. Κατάφερε να βελτιώσει κατακόρυφα το βιοτικό επίπεδο των ανθρώπων, πέτυχε να καταργήσει τον πόλεμο ως μέσο επίλυσης διαφορών, κατάφερε να δημιουργήσει μια ευρωπαϊκή ταυτότητα που προωθεί τη συνύπαρξη μισού δισ. ανθρώπων.
Στην Κύπρο έχουμε τεράστιο πρόβλημα παιδείας. Δεν μαθαίνουμε από την ιστορία μας, για έναν απλό λόγο: Ακόμα δεν γράφτηκε η πραγματική ιστορία της χώρας μας. Χωρίς κριτική προσέγγιση κληροδοτούμε στα παιδιά μας ημερομηνίες και γεγονότα, τους τροφοδοτούμε με απλοϊκές προσεγγίσεις περί καλών Ελλήνων και κακών ξένων που μας πολεμούν, μιλούμε περί ηρώων και προδοτών, αναλόγως ποιος κυβερνά, αρνούμενοι να αρθούμε στο ύψος της πολυπλοκότητας του κόσμου που ζούμε. Τα παιδιά μας ζουν στο παρελθόν, αφού η παιδεία της χώρας, με ελάχιστες εξαιρέσεις, είναι προσανατολισμένη στο παρελθόν και στην καλλιέργεια διαφόρων εθνικών και θρησκευτικών δοξασιών. Εν τοιαύτη περιπτώσει οι θλιβερές εικόνες από τα μνημόσυνα του Γρίβα και του Μακάριου, οι σημαίες που μας σκεπάζουν, οι ήρωες που ζουν και μας καθοδηγούν, οι παρελάσεις και τα ταμπούρλα, η αγία ζώνη της Παναγίας που μας στέργει, οι εικόνες που δακρύζουν και μιλούν, οι κοκακόλες και τα χάμπουργκερ του κάθε Τυχικού, που χρειάζονται να ευλογηθούν πριν τα καταναλώσουμε, είναι η κληρονομιά που αφήνουμε στα παιδιά μας.
